ملات های ساختمانی از لحاظ مورد های به کار گیریای که داراهستند به دو نوع ملات های بنایی و ملات های اندود کاری تقسیم بندی میشوند.
ملات های بنایی آن گونه از ملات های ساختمانی میباشند که وظیفه پخش و انتقال نیرو را در ساختمان انجام میدهند. معمول ترین گونه های ملات های بنایی، ملات ماسه سیمان، ماسه آهک و باتارد میباشد.
در ملاتهای اندود کاری مسئله تحمل بار مطرح وجود ندارد. این ملات ها برای ساخت سطح های صاف، سطح های شیب دار و یا این که برای تزئینات ساختمان گزینه به کارگیری قرار میگیرند. ملات ماسه سیمان، گچ، گچ و خاک، کاه گل، موزائیک، خاک سنگ و سیمان، پودر سنگ و سیمان، پودر سنگ-خاک سنگ و سیمان از معمول ترین گونه های ملات های ساختمانی اندودکاری به شمار می روند.
آگاهی از میزان مصالح استفاده شده در هر واحد کار، از اساسی ترین مراحل تهیه آنالیز قیمت ها میباشد. به طوریکه تجربه نشان می دهد، شایسته ترین طرز برای این فعالیت اندازه گیری مستقیم از کارهای در دست اجرا میباشد. راجعبه ملات های ساختمانی نحوه اندازه گیری مستقیم این قابلیت را میدهد که اولاً مقادیر به دست آمده با حالت واقعی کار منطبق داشته باشد و ثانیاً برآورد هزینه عمل با دقت کافی صورت بپذیرد.
ملات های ساختمانی را میتوان با ادغام کنهای مکانیکی و یا این که با دست ساخت. به کار گیری از ترکیب کنهای مکانیکی زمانی اقتصادی میباشد که اولاً حجم کار بسیار زیاد باشد و ثانیاً ملات ها بعداز ساخته شدن فورا مصرف شوند. ولی طبق تجربه، چنین حالتی کمتر پیش می آید و غالباً امور به گونه ای میباشد که به کارگیری از ترکیب کن مکانیکی مقرون به صرفه وجود ندارد. لذا تولید ملات ها عملاً بیش تر توسط دست صورت میگیرد و از این حیث برای محاسبه بها ها نیز ساخت ملات توسط دست ملاک فعالیت قرار میگیرد.
ملات های ساختمانی را بسته به حجم کار و مشخصات ملات از نگاه سرعت گیرش به دوصورت پای کار و در بیرون از ساختمان میسازند.
ملات گچ، گچ و خاک و دوغاب گچ را به علت سرعت گیرش زیاد و دوغابهای ماسه سیمان، سیمان و خاک سنگ، دوغاب آهک و … را بعلت اینکه در حجم های کم ساخته می گردند، در پای کار می سازند. ذکر این نکته ضروری میباشد که دوغاب آهک با شیره آهک تفاوت داراست. شیره آهک برای تهیه ملات های باتارد و یا این که ماسه آهک آیتم به کارگیری قرار می گیرد و اکثراً در حجم های زیاد و با خصوصیات استاندارد گردیده تهیه میگردد. در حالیکه دوغاب آهک را برای اندودهای استثنایی و بطور خیلی محدود آیتم به کار گیری قرار می دهند از اینرو در حجم های بسیار کم تهیه می شود.
به جز ملات های نقل شده در بالا، سایر ملات های ساختمانی بسته به مقدار مصرف در حجم های گوناگون و در بیرون از ساختمان تهیه میگردد و بعد از آن به پای کار حمل می گردد.
در متره مقادیر مصالح مورد نیاز همواره بایستی درصدی را برای افت و دور ریز مصالح در لحاظ گرفت. برای مجموعههای گوناگون مصالح عامل ها گوناگونی در افت دخیل میباشد. به دنبال، این عوامل برای تهیه ملات های ساختمانی آورده شدهاست.
برای ماسه و سنگ موزائیک، حمل و نقل، ادغام شدن با خاک در اثر تخلیه روی زمین خاکی و نوسان حجم و یا این که وزن به علت ناقص بودن وسایل اندازه گیری دلیل اصلی افت به شمار میرود. برای مواد چسبنده ملات مانند سیمان، گچ، خاک، خاک سنگ و پودر سنگ، پاره شدن کیسه، پراکنده شدن در اثر باد، ترکیب شدن با خاک میباشد. برای کشتن سنگ آهک و تنظیم پودر آهک، نوسان وزن سنگ آهک به علت ناقص بودن وسایل اندازه گیری، نپختن بدون نقص سنگ آهک در کوره ، از دربین رفتن آهک در اثر حل شدن کمی از آن در آب، باقی ماندن کمی از سنگ آهک نشکفته بصورت دانه های ریز روی الک، را میتوان اسم برد. در جدول زیر مقادیر افت مصالح به درصد ارائه شدهاست
مصالح | درصد |
ماسه | ۲ |
سیمان | ۳ |
پودر سنگ | ۳ |
خاک سنگ | ۳ |
خاک رس سرند نشده برای تهیه کاه گل | ۳ |
خاک رس سرند نشده برای تهیه گچ و خاک | ۱۰ |
سنگ موزائیک | ۲ |
کاه | ۱۰ |
گچ | ۳ |
سنگ آهک برای تهیه پودر آهک | ۳۰ |
پودر آهک برای تهیه ملات | ۳ |
آب | ۵ |
در جدول زیر مقدار مصالح مصرفی در ملات ها و دوغاب های ساختمانی با به کار گیری از طریق اندازه گیری مستقیم، محاسبه و آورده شدهاست. در امر ملات هایی که از آهک به کارگیری می کنند، آب مورد نیاز برای تولید ملات و همینطور شکفتن آهک به طور جداگانه احتساب شدهاست. شایان ذکر میباشد برای تنظیم هر کیلوگرم آهک شکفته میزان ۱/۴۳ کیلوگرم سنگ آهک و ۱/۲ لیتر آب نیاز میباشد. ملات ماسه بادی سیمان برای بندکشی گزینه استفاه قرار میگیرد، بعضیً این ملات را رنگی یا این که سیاه می نمایند که دراینصورت از رنگ یا این که دوده به کارگیری میگردد، مقدار رنگ و دوده مودر نیاز نیز در جدول پایین داده شدهاست.
نوع ملات | مصالح مصرفی | واحد | مقدار بدون در نظر گرفتن افت | مقدار با در نظر گرفتن افت |
ملات ماسه سیمان ۱:۶ | ماسه شسته | متر مکعب | ۱/۰۳۳ | ۱/۰۵ |
سیمان | کیلوگرم | ۱۹۸ | ۲۰۴ | |
آب | لیتر | ۲۵۶ | ۲۶۹ | |
ملات ماسه سیمان ۱:۵ | ماسه شسته | متر مکعب | ۱/۰۰ | ۱/۰۲ |
سیمان | کیلوگرم | ۲۲۷ | ۲۳۴ | |
آب | لیتر | ۲۶۵ | ۲۷۸ | |
ملات ماسه سیمان ۱:۵ | ماسه کفی (خاکدار) | متر مکعب | ۱/۰۵ | ۱/۰۷ |
سیمان | کیلوگرم | ۲۴۱ | ۲۴۸ | |
آب | لیتر | ۲۵۴ | ۲۶۷ | |
ملات ماسه سیمان ۱:۴ | ماسه شسته | متر مکعب | ۰/۹۹ | ۱/۰۱ |
سیمان | کیلوگرم | ۲۸۵ | ۲۹۳ | |
آب | لیتر | ۲۶۱ | ۲۷۴ | |
ملات ماسه سیمان ۱:۳ | ماسه شسته | متر مکعب | ۰/۹۴ | ۰/۹۶ |
سیمان | کیلوگرم | ۳۶۰ | ۳۷۱ | |
آب | لیتر | ۲۵۴ | ۲۶۷ | |
ملات باتارد ۱:۲:۸ | ماسه شسته | متر مکعب | ۰/۹۱ | ۰/۹۳ |
سیمان | کیلوگرم | ۱۳۱ | ۱۳۵ | |
پودر آهک شکفته | کیلوگرم | ۱۳۱ | ۱۳۵ | |
آب برای ساخت ملات | لیتر | ۲۸۰ | ۲۹۴ | |
آب برای شکفتن آهک | لیتر | ۱۵۷ | ۱۶۵ | |
ملات باتارد ۱:۲:۱۰ | ماسه شسته | متر مکعب | ۰/۹۶ | ۰/۹۸ |
سیمان | کیلوگرم | ۱۱۰ | ۱۱۳ | |
پودر آهک شکفته | کیلوگرم | ۱۱۰ | ۱۱۳ | |
آب برای ساخت ملات | لیتر | ۲۷۵ | ۲۸۹ | |
آب برای شکفتن آهک | لیتر | ۱۳۲ | ۱۳۸ | |
ملات ماسه آهک ۱:۳ | ماسه | متر مکعب | ۰/۹ | ۰/۹۲ |
پودر آهک شکفته | کیلوگرم | ۱۷۴ | ۱۷۹ | |
آب برای ساخت ملات | لیتر | ۲۹۰ | ۳۰۵ | |
آب برای شکفتن آهک | لیتر | ۲۰۹ | ۲۲۰ | |
ملات موزائیک | سنگ موزائیک | کیلوگرم | ۸۶۷ | ۸۸۴ |
سیمان | کیلوگرم | ۱۶۸ | ۱۷۳ | |
پودر سنگ | کیلوگرم | ۸۰۹ | ۸۳۳ | |
آب | لیتر | ۲۹۵ | ۳۰۹ | |
ملات سیمان و پودر سنگ و خاک سنگ با آب کم | سیمان | کیلوگرم | ۲۸۲ | ۲۹۰ |
پودر سنگ | کیلوگرم | ۲۸۲ | ۲۹۰ | |
خاک سنگ | کیلوگرم | ۱۰۴۳ | ۱۰۷۴ | |
آب | لیتر | ۳۹۵ | ۴۱۵ | |
ملات سیمان و پودر سنگ و خاک سنگ با آب زیاد | سیمان | کیلوگرم | ۲۳۳ | ۲۴۰ |
پودر سنگ | کیلوگرم | ۲۳۳ | ۲۴۰ | |
خاک سنگ | کیلوگرم | ۸۶۴ | ۸۹۰ | |
آب | لیتر | ۴۹۵ | ۵۲۰ | |
ملات گچ خالص | گچ پاکتی | کیلوگرم | ۶۱۲ | ۶۳۰ |
آب | لیتر | ۷۷۷ | ۸۱۶ | |
ملات گچ و خاک | گچ پاکتی | کیلوگرم | ۵۶۸ | ۵۸۵ |
خاک رس سرند شده | متر مکعب | ۰/۵۰۷ | ۰/۵۶۰ | |
آب | لیتر | ۵۶۸ | ۵۹۶ | |
ملات کاه گل | کاه | کیلوگرم | ۴۱ | ۴۷ |
خاک رس سرند شده | متر مکعب | ۱/۰۸ | ۱/۱۹ | |
آب | لیتر | ۴۶۰ | ۴۸۳ | |
دوغاب ماسه سیمان ۱:۴ | ماسه | متر مکعب | ۰/۹۶ | ۰/۹۸ |
سیمان | کیلوگرم | ۲۷۵ | ۲۸۳ | |
آب | لیتر | ۳۳۰ | ۳۴۶ | |
دوغاب سیمان و پودر سنگ | سیمان | کیلوگرم | ۴۰۰ | ۴۱۲ |
پودر سنگ | کیلوگرم | ۹۵۹ | ۹۸۸ | |
آب | لیتر | ۴۸۳ | ۵۰۷ | |
دوغاب سیمان و خاک سنگ | سیمان | کیلوگرم | ۲۱۹ | ۲۲۵ |
خاک سنگ | کیلوگرم | ۱۰۰۲ | ۱۰۳۲ | |
آب | لیتر | ۵۲۷ | ۵۵۳ | |
دوغاب گچ | گچ پاکتی | کیلوگرم | ۹۲۰ | ۹۴۸ |
آب | لیتر | ۶۵۷ | ۶۹۰ | |
ملات ماسه بادی و سیمان | ماسه بادی خشک | مترمکعب | ۱/۰۰ | ۱/۰۲ |
سیمان | کیلوگرم | ۲۸۸ | ۲۹۷ | |
آب | لیتر | ۳۸۴ | ۴۰۳ | |
دوده یا رنگ | کیلوگرم | ۱۵ | ۱۵ |
برای ملات ماسه سیمان ۱:۵ دو گونه ماسه آورده شدهاست، علت این میباشد که، برای برخی از کارها از قبیل فرش کف با موزائیک، تقسیم و انتقال نیروی زیادی مورد نظر وجود ندارد. به این ترتیب میتوان از ماسه کفی (خاکدار) نیز جهت تهیه این ملات بهره مند شد.
برخی از ملات ها نیز امروزه، عملاً از حیث فنی و اقتصادی مطلوب نیستند و از این رو برای این ملات ها، اندازه گیری صورت نگرفته و مقدار مصالح ارائه نشده میباشد.
در محاسبات فوق وزن اختصاصی مواد به طور متعارف (نه به طور متراکم) در لحاظ گرفته شدهاست. مثلا وزن مخصوص سیمان ۱۱۵۰ و وزن مخصوص آهک ۵۷۵ کیلوگرم در متر مکعب میباشد.